Recenzja książki pt. „Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu”

Spread the love
Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu, pod redakcją Jasona W. Moore’a Przekład: Krzysztof Hoffmann, Patryk Szaj, Weronika Szwebs Seria Humanistyka Środowiskowa, tom 1 Wydawnictwo WBPiCAK w Poznaniu Książka dostępna w księgarni internetowej Wydawnictwa WBPiCAK w Poznaniu: wydawnictwo.wbp.poznan.pl

Co to jest ekologia-świat? Jakie są relacje pomiędzy ekonomią, społeczeństwem, a ekologią i ekosystemem? Do czego zmierzamy? Jakie są możliwości człowieka w świecie ogarniętym kryzysem klimatycznym? Książka pod redakcją Jasona W. Moore’a prowadzi nas w krąg powyższych pytań i uruchamia nasze myślenie w poszukiwaniu odpowiedzi na zasadnicze obecnie dla ludzkości pytanie: jak żyć w świecie, w którym każda decyzja i każde nasze działanie odbija się na przyszłości? Moore w swojej książce stara się pokazać czytelnikom, że dawne, klasyczne podziały na naturę-kulturę, człowieka-nieczłowieka, są niebezpieczne i niemożliwe do utrzymania. Współczesna kultura przyniosła nam rozwiniętą technologię, naukę ale i pozwoliła na zbudowanie ekologicznej świadomości, której już nie sposób pominąć. Opresja jaka wiązała się z działalnością ludzi budowała świat pełen przemocy, gdzie zarówno pomiędzy poszczególnymi klasami społecznymi, grupami etnicznymi, narodami, jak i pomiędzy człowiekiem a pozostałymi gatunkami cały czas królowało napięcie i struktura przemocy. Ta sytuacja doprowadziła do niezrozumienia naszej własnej natury, osłabienia mechanizmów etycznego zachowania, oraz uruchomiła opresję jako element codzienności człowieka. Kryzys klimatyczny jest skutkiem takiej właśnie opresyjnej przemocy.

W części pierwszej napisanej przesz Eileen Crist, oraz Donna J. Haraway ukazany jest antropocen jako źródło dominacji człowieka, jego ekspansji, oraz przekonania, że świat jest nam dany. Autorki wraz z diagnozą współczesnej sytuacji starają się pokazać możliwe wyjścia z tej egocentrycznej struktury ludzkiego bytu, przede wszystkim ukazując powiązania z innymi gatunkami, oraz wagę samego istnienia, jak i ekosystemu. To poszukiwanie wyjścia z antropocenu wydaje się pierwszym krokiem na drodze do budowania zdrowych relacji człowieka ze światem.

W części drugiej „Historie kapitałocenu” autorzy Jason W. Moore, Justrin McBrien, Elmar Altvater uświadamiają swoim czytelnikom, że kryzys klimatyczny, wielkie wymieranie, ale również różne konflikty wewnętrzne i lokalne wiążą się z naszym kulturowym podejściem do siebie wzajemnie jak i do świata. Kapitałocen to pojęcie kluczowe, uzmysławiające nam, że stosunki produkcji i ekologii stały się źródłem uprzedmiotowienia i skomercjalizowania świata. W konsekwencji to, co powinno być chronione, poznawane i szanowane stało się przedmiotem różnego rodzaju transakcji i utowarowienia. Rozstanie z komercyjnym myśleniem o świecie to drugi krok jaki proponują autorzy i autorki tej książki na drodze do budowania nowych relacji ze światem, ale też i z nami samymi. To krok w stronę przemyślenia ludzkiej kondycji w duchu Herberta Marcusego i zadania sobie pytania, jakie ten niemiecki filozof zadał nam jeszcze w czasach fordyzmu: kim jesteśmy homo oeconomicus czy homo viator?

Część trzecia „Kultury, państwa i tworzenie środowiska” napisana przez Danela Hartley’a i Christian Parenti uzmysławia nam, że relacja pracy-produkcji-towaru, jak i relacja człowieka-świata-klimatu, to relacje zwrotne, ciągle przepracowywane i wymagające naszej szczególnej wrażliwości. Zmiany kulturowe jeżeli mają się okazać dla naszego świata pozytywne wymagają krytycznego namysłu nad przeszłością i uważności w interpretacji naszego miejsca w świecie i roli w zachodzących zmianach. Ta trzecia część może zostać potraktowana jako swoiste podsumowanie (o czym świadczy tekst Hartleya będący kontynuacją i polemiką z myślą Moore’a). Jak to w podsumowaniu bywa mamy z jednej strony do czynienia z ogólną, kulturową perspektywą, a z drugiej strony z próbą wskazania na konkretne rozwiązania (np. zmianą interpretacji tradycji co pozwala na uwolnienie się od antropocentrycznych wzorców kulturowych).

Książka „Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu” nie jest jednoznaczną lekturą. Przede wszystkim wymaga od czytelnika uważności, w kolejnych tekstach pojawiają się bowiem zmiany interpretacji oczywistych pojęć, oraz autorzy podejmują swoistą grę z historycznymi koncepcjami (A. Smitha, czy K. Marksa). „Antropocen czy kapitałocen?” to też intelektualna przygoda, gdzie polemikę z kolejnymi myślicielami prezentującymi swoje poglądy można podejmować na wiele sposobów, tak samo jak na wiele ujęć można intepretować samą tę książkę.

Recenzowana przeze mnie książka jest pierwszym tomem z całej serii wydawniczej „Humanistyka środowiskowa”. Ta inicjatywa wydawnicza jest szczególnie ważna w naszych czasach i pozwoli na uzupełnienie niszy naukowej w badaniach nad kryzysem klimatycznym i miejscem człowieka w świecie kryzysu klimatycznego. Ta pierwsza książka od razu nadaje ton całej serii, widać w niej bowiem polemiczne nastawienie i chęć poszukiwania odpowiedzi dotyczących naszych współczesnych dylematów. Pozostaje zatem mieć nadzieję, że seria ta będzie się rozwijać wspierając nasze zmaganie z coraz bardziej skomplikowaną rzeczywistością.
Tekst dr hab. Joanna Hańderek, prof. UJ

 

Dr hab. Joanna Hańderek, prof. UJ .

dr hab. Joanna Hańderek, prof. UJ,  wykładowczyni w Instytucie Filozofii UJ. Zajmuje się filozofią kultury i filozofią współczesności. Od 2013 roku organizuje cykl wykładów i spotkań poświęconych różnym formom dyskryminacji społecznych „Kultura wykluczenia?”. Współredaktorka kwartalnika popularnonaukowego „Racje”, członkini Towarzystwa Humanistycznego, Akademickiego Stowarzyszenia przeciwko Myślistwu Rekreacyjnemu, Kongresu Świeckości, członkini rady głównej Kongresu Kobiet. Z kotką na kolanach pisze filozoficznego bloga https://handerekjoanna.wordpress.com