Recenzja Istoty.info
Donna J. Haraway / Thyrza Nichols Goodeve – „Jestem listotą”
Rozmowa, która przekształca
„Jestem listotą” to zapis rozmowy – ale nie byle jakiej. To spotkanie z Donną Haraway, jedną z najbardziej wpływowych myślicielek współczesnych nauk feministycznych, ekologicznych i posthumanistycznych. W rozmowie z Thyrzą Nichols Goodeve, Haraway nie tylko tłumaczy swoje teorie – ona je rozwija, przepisuje, przepracowuje na nowo. To dialog żywy, pełen ironii, dystansu, ale i powagi. Książka jest nie tyle wywiadem, co wspólnym pisaniem figury „listoty” – istoty piszącej, a może i liżącej – bo u Haraway sens zawsze miesza się ze śladem, ciałem i opowieścią.
Od cyborga do OnkoMyszy
Cyborg – figura znana z jej manifestu z 1985 roku – powraca, ale nie jako relikt, tylko jako dynamiczny byt, który przez dekady mutował, wchłaniając technologie, biologię, literaturę i politykę. W „Jestem listotą” Haraway przyznaje, że choć cyborg stał się popkulturowym symbolem, nie porzuca go. Zamiast tego osadza go w „menażerii figuracji” – zbiorze konceptów, które rozpinają się między nauką, sztuką a mitologią.
Pojawia się OnkoMysz™, genetycznie zmodyfikowany organizm wykorzystywany w badaniach nad rakiem. Haraway nie traktuje jej wyłącznie jako obiektu, ale jako punkt styku między kulturą, technonauką, emocją i polityką. To, co w nauce często traktowane jest jako neutralne, Haraway przekształca w przestrzeń etycznego napięcia. Tak powstaje figura „listoty” – bytu, który tworzy znaczenia, odpowiada i splata się z tym, co ludzkie i nieludzkie.
Listota: nie tożsamość, lecz relacja
Tytułowa „listota” to nie nowy gatunek. To sposób istnienia. Haraway mówi: „Zarówno szympansy, jak i artefakty uprawiają politykę – dlaczego my nie mielibyśmy tego robić?” W tej jednej frazie mieści się cały ładunek jej myślenia: zatarcie granic, krytyka podziału na naturę i kulturę, a przede wszystkim – odpowiedzialność. Człowiek nie jest panem i władcą, ale częścią rozległej sieci powiązań, która wciąż się przekształca.
Haraway nie nawołuje do sentymentalizmu wobec zwierząt czy technologii. Wręcz przeciwnie – ostrzega przed antropomorfizacją. Byty pozaludzkie są aktywne, ale inaczej. Naszą rolą nie jest „mówić za nie”, ale raczej słuchać, współuczestniczyć, pozostawać w związku.
Styl jako praktyka teoretyczna
Książka jest gęsta, choć przystępna. Haraway nie ucieka od żartów, dygresji, figlarności – ale nie oznacza to braku powagi. Wręcz przeciwnie: jej ironia to narzędzie filozoficzne. Każde zdanie może prowadzić w stronę poezji, ale nie zatraca sensu. Rozmowa jest dla niej nie tylko formą, ale metodą poznania. Figury SF – science fiction, string figures, speculative feminism – są narzędziami krytyki rzeczywistości, nie od niej ucieczką.
Listota jako propozycja dla przyszłości
„Jestem listotą” to książka o współistnieniu. O tym, jak można myśleć z innymi – nie tylko z ludźmi. O świecie, który nie potrzebuje ani panowania, ani hierarchii, ale uważności i wyobraźni. Haraway uczy nas, że nie wystarczy „myśleć krytycznie” – trzeba żyć relacyjnie. I to właśnie sprawia, że jej głos pozostaje tak ważny w epoce, która zapomniała, że życie nie dzieje się w izolacji.
Janusz Bończak / Istota.info
Donna J. Haraway (ur. w 1944 r.) – amerykańska filozofka i biolożka, jedna z czołowych ekofeministek i krytyczek antropocenu. Opublikowała wiele prac, w tym m.in. słynne i przełożone na język polski eseje „Manifest cyborgów” (przeł. Sławomir Królak, Ewa Majewska) oraz „Manifest gatunków stowarzyszonych” (przeł. Joanna Bednarek).
Thyrza Nichlos Goodeve (ur. w 1944 r.) – amerykańska pisarka i artystka, dziennikarka, nauczycielka, autorka trzech książek. Jedną z nich jest opublikowana w 1999 roku „How Like a Leaf: A Conversation with Donna Haraway”.
Aleksandra Derra (ur. w 1974 r.) – filozofka, filolożka, tłumaczka, wykładowczyni. Przełożyła m.in. „Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci” Brunona Latoura (2010) czy „Podmioty nomadyczne. Ucieleśnienie i różnica seksualna w feminizmie współczesnym” (2009) Rosi Braidotti.
Recenzentka przekładu: dr Monika Rogowska-Stangret (Uniwersytet w Białymstoku)
Skład, łamanie, projekt okładki: Składacz – pracownia DTP i usług redakcyjnych, Maciej Mikulewicz
Fotografia wykorzystana na okładce: Małgorzata Lebda
O serii Humanistyka Środowiskowa: Seria Humanistyka Środowiskowa prezentuje książki z zakresu ekokrytyki, animal studies, plant studies, filozofii antropocenu, posthumanizmu, ekonomii ekologicznej czy historii środowiskowej. Wszystkie te dziedziny pytają o kwestie znaczenia, kultury, wartości, sprawczości, porządków etycznych i społecznych oraz paradygmatów ekonomicznych w kontekście kryzysu ekologiczno-klimatycznego, sprawiedliwości środowiskowej, solidarności międzygatunkowej, odkryć etologii czy wpływu człowieka na geologię Ziemi. Choć poszczególne nurty humanistyki środowiskowej udzielają na powyższe pytania rozmaitych, nierzadko rozbieżnych odpowiedzi, ich wspólnym mianownikiem jest przekonanie o konieczności zasypania przepaści pomiędzy naukami humanistycznymi i naukami ścisłymi, przeciwstawienia się opozycyjnym ujęciom „natury” i „kultury”, a także przyjęcia postaw badawczych wypracowujących wizje zrównoważonego, demokratycznego, sprawiedliwego (dla wszystkich istot) świata. W serii ukazują się tłumaczenia najważniejszych książek z zakresu światowej humanistyki środowiskowej, które inicjują dyskusje nad palącymi planetarnymi wyzwaniami ekologicznymi, ekonomicznymi, etycznymi i politycznymi.
Redaktor serii: Patryk Szaj
Autorka logotypu serii: Daria Mielcarzewicz
